TACİKİSTAN

Resmî Adı: Tacikistan Cumhuriyeti

Başkenti: Duşanbe
Diğer Önemli Şehirleri: Dağlık Badahşan Özerk Yönetimi, Sogd, Hatlon

Yüzölçümü: 143,100 km

Nüfusu: 7,349,145 (Temmuz 2009)

Km2 Başına Düşen İnsan Sayısı: 37.

Nüfus Artış Hızı: %2.12 (2001)
Ortalama İnsan Ömrü: 64.18 yıl

Etnik Yapı: Tacik %64.9, Özbek %25, Rus %3.5, diğer %6.6

Dil: Tacikce (resmi), Rusça.
Din: Sünnî Müslüman %80, Şiî Müslüman %5.

Coğrafî Durumu: Orta Asya ülkesi olup iç kısımlarda kıtasal, Pamir dağlarında yarı çöl ve kutupsal iklim görülür. Arazi yapısı, Pamir ve Alay dağları yer şekillerini oluşturur; Fergana Vadisi kuzeyde, Kofarnihon ve Vakhsh vadileri güneybatıda yer alırlar.

Ülkenin denize kıyısı yoktur. Denize kıyısı olmadığından ve bulunduğu yükseklikten dolayı sert bir iklime sahiptir. İklimi özetlersek, iç kısımlarda kıtasal, Pamir dağlarında yarı çöl ve kutupsal iklim görülmektedir. Bu da sıcak iklime neden olmaktadır.

Yönetim Şekli: Başkanlık Tipi Cumhuriyet

Siyasî Partiler: İslâmî Yenilik Partisi, Demokrat Parti.

Tarihi: Rusya’daki 1917 Ekim devriminden sonra Taciklerin yaşadığı toprakların bir bölümü 1918 Nisan’ında kurulan Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlandı. Bugünkü Tacikistan topraklarının büyük bölümünü içine alan Buhara Hanlığında 23 Ağustos 1920’de yönetime el koyan devrimciler, Ekim ayında Buhara Sovyet Halk Cumhuriyetini kurdular. Devrimciler 1921 başlarında Duşanbe ve Kulyab’ı ele geçirdiler. Yeni yönetime karşı ayaklanan halk, kanlı bir şekilde bastırıldıysa da ayaklanmacılar İbrahim Bek idaresinde mücadelelerine 1931’e kadar Doğu Buhara’da devam ettiler.

Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti ile 1924’te Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlı Tacik toprakları birleştirilerek Tacikistan Özerk Cumhuriyeti kuruldu. İdari olarak Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlıydı. 1929’da Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 cumhuriyetten biri haline getirildi.

Sovyetler Birliğinde 1989’da başlayan reformlar Tacikistan’da da köklü değişikliklere sebep oldu. İlk çok partili seçimler yapıldı. Ülke yeni bir siyasi ve ekonomik döneme girdi. Tacikistan 1991’de bağımsızlığını ilan etti ve aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna katıldı.

Tacikistan bağımsızlığını ilan eder etmez, ülkedeki belli başlı üç muhalif grup başta bulunan yöneticilerle mücadeleye başladı. Bunlar batı taraftarı Demokratik Parti, Tacikistan’a İslami idareyi yeniden getirmek isteyen Rastohen Milli Cephesi ve kurulur kurulmaz yasaklanan İslami Yenilik Partisiydi. Yapılan protesto gösterileri neticesinde muhalefetin birçok istekleri kabul edildi. Komünist Partisi yasaklandı ve İslami Yenilik Partisi kanuni statüye kavuştu. Seçimler sırasında Nabiyev cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldı. Fakat 24 Kasım 1991’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Nabiyev kazandı. Üç muhalif partinin desteklediği Eski Sinema İşçileri Sendikası başkanı Davlat Hudonazaov seçimlere hile karıştığı iddiasında bulundu.

İç Problemleri: Orta Asya cumhuriyetleri arasında en fakiri olan Tacikistan’da ekonominin kötü durumu huzursuzluklara sebep olmaktadır.

Dış Problemleri:

İslâmî Hareket:

Ekonomi: Doğal kaynakları, Hidro enerji, petrol, uranyum, cıva, kömür, kurşun, çinko, antimon, tungsten, gümüş, altındır. Tarım ürünleri, Pamuk, hububat, meyve, üzüm, sebze, sığır, koyun, keçi. Tacikistan ekonomisinde tarım birinci planda yer alır. Pamuk ekiminin büyük bir kısmı sulama ile yapılır.  Hayvancılık da ülke ekonomisinde önemli yer tutar. Küçükbaş hayvan besiciliği ve ipekböcekçiliği yaygın olarak yapılır. Çiçek yetiştiriciliği yaygındır.
Dış borç tutarı: 1.3 milyar $ (1999)
Para birimi: : Somoni (SM)

Kişi Başına Düşen Millî Gelir:

Dış Ticaret: İhracat: 761 milyon $ (2000)
İhracat Ürünleri: Alüminyum, elektrik, pamuk, meyve, bitkisel yağ, tekstil.
İhracat Ortakları: Liechtenstein %26, Özbekistan %20, Rusya %8 (1998)
İthalat: 782 milyon $ (2000)
İthalat Ürünleri: Elektrik, petrol ürünleri, alüminyum oksit, makine ve parça, gıda maddeleri.
İthalat Ortakları: Avrupa %32.3, Özbekistan %29, Rusya %13.6 (1998)

Sanayi: Alüminyum, çinko, kurşun, kimyasallar, gübreler, çimento, bitkisel yağ, buzdolabı ve dondurucular. Endüstrinin büyüme oranı: %10 (2000)

Enerji: Elektrik üretimi: 15.623 milyar kWh (1999)
Elektrik tüketimi: 14.729 milyar kWh (1999)
Elektrik ihracatı: 3.9 milyar kWh (1999)
Elektrik ithalatı: 4.1 milyar kWh (1999)

Ulaşım: Demiryolları: 480 km (1990), Karayolları: 29,900 km (1990),
Boru hatları: Doğal gaz 400 km (1992), Hava alanları: 53 (2000)

Sağlık: Nüfusun büyük kısmı kışlak adı verilen küçük köylerde yaşamaktadır. Kışlakların çoğunda okul, sağlık, alışveriş ve kültür merkezi vardır.

Eğitim: Eğitim parasız olup 7-17 yaş arasında mecburidir. Ülkede mesleki eğitim veren çok sayıda orta öğretim kurumuyla yüksek okul vardır. Tacikistan İlimler Akademisi 1951’de kurulmuş olup, 18 enstitüsü mevcuttur.

Milli Bayram: Bağımsızlık günü, 9 Eylül (1991)
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi). OIC (İslâm İşbirliği Teşkilatı).